Toksičnost

Simptomi koji se mogu javiti dužim uzimanjem dodataka prehrani s niacinom: tamniji urin, svijetlo siva stolica, gubitak apetita, bolovi u trbuhu, žuta koža ili oči, glavobolja, osjećaj topline, pečenja i crvenjenja kože, posebno glave i vrata.^[1-3]

Simptomi koji se mogu javiti pri višim dozama niacina: dijareja, mučnina, povraćanje, slabost, vrtolgavica, suhoća i svrbež kože, vrućica, često mokrenje, bolovi u zglobovima, bolovi i grčevi u mišićima, oticanje nogu, pojačana žeđ, poremećaji otkucaja srca.^[1-3]

Dugotrajno uzimanje jednog od vitamina B kompleksa uzrokuje poremećaje u ravnoteži drugih vitamina B kompleksa, te se preporuča uzmati vitamine B kompleksa zajedno. Oboljeli od bolesti jetre i žučnog mjehura, dijabetesa, gihta, aktivnog peptičkog ulkusa, srčanih aritmija, upalnih bolesti crijeva, migrena i alkoholizma mogu biti osjetljiviji na toksične učinke niacina. Stoga pri višim unosima vitamina B₃ potrebno je kontrolirati enzime jetre, posebno alkalne fosfataze (ALP), aspartat transaminaze (AST) i alanin transaminze (ALT) te razine mokraćne kiseline i glukoze u krvi.^[3-5]

Vazodilatacijski učinak

U količinama koje se nalaze u hrani, vitamin B₃ nije toksičan. Međutim, pri dozama od 30 mg do 100 mg dnevno uzrokuje neke neželjene pojave od kojih je najčešće niacinsko crvenilo lica (eng. niacin flush) koje se karakterizira osjećajem peckanja u licu i vratu te crvenilom kože. Farmakološke doze niacina (1,5 do 6 g dnevno) također uzrokuju crvenilo kože, no i svrbež, suhoću kože i razne osipe uključujući ekcem i akantozu nigricans. Uzrok tome je utjecaj niacina na perifernu cirkulaciju te na proširenje krvnih žila i povećanje dotoka krvi, većinom u lice, vrat i prsa. Također, pretpostavljalo se da su ovi simptomi povezani s ulogom niacina kao kofaktora histidin dekarboksilaze koja pretvara L-histidin u histamin. Međutim, novija istraživanja su pokazala da je prostaglandin glavni uzrok crvenila sa serotoninom kao sekundarnim čimbenikom.Samo nikotinska kiselina uzrokuje crvenilo, jer se pojava crvenila povezuje s 3-karboksil radikalom na piridinskom prstenu nikotinske kiseline, a s obzirom da nikotinamid nema karboksil radikal na položaju 3, on ne uzrokuje crvenilo. Crvenilo kože uzrokovano većim dozama niacina traje oko 15 do 30 minuta, no nakon nekoliko tjedana konstantnog uzimanja niacina crvenilo se prestaje pojavljivati. Crvenilo kože se može smanjiti ako se niacin uzima s hranom ili ako se uzima aspirin, 30 do 45 minuta prije uzimanja niacina, ili jedna tableta ibuprofena dnevno.^[3,6-8]

Hepatotoksičnost

Veće doze niacina (3 g dnevno) smanjuju LDL kolesterol i trigliceride, te povećavaju HLD kolesterol, no pokazuju i hepatotoksičnost. Pri dozama od 750 mg dnevno, kroz period od 3 mjeseca, dokumentirana je pojava hepatotoksičnosti niacina, tj. nikotinske kiseline. Brojna istraživanja ukazuju na to da niacin može uzrokovati povećanje enzima jetre, žuticu ili druge poremećaje rada jetre. Većina smetnji u radu jetre se povezuje s posebnom vrstom oblikovanja niacina, odnosno odnosi se na one s postupnim otpuštanjem. Uzimanje niacina više mjeseci u dozama od 500 mg niacina s postupnim otpuštanjem dnevno zabilježena je pojava hepatitisa, a gotovo sva istraživanja potvrđuju usku povezanost takvih pripravaka u dozama od 3 do 9 g s izrazitom hepatotoksičnošću.^[9-12]

Ostale smetnje

Nikotinska kiselina pri dozama od 1,5 g do 5 g dnevno može uzrokovati zamagljen vid i ostale probleme s očima (ambliopija, makularni edem). Ektremno visoke doze niacina mogu uzrokovati makulopatiju, zadebljanje makule (žute pjege) u mrežnici oka što uzrokuje zamagljen vid i sljepoću. Ova vrsta makulopatije se može izliječiti smanjenjem unosa niacina. Gastrointestinalne smetnje koje se javljaju uslijed uzimanja niacina se povezuju s povećanjem jetrenih enzima, a uključuju mučninu, dispepsiju, povraćanje i dijareju, koje nestaju s prestankom uzimanja vitamina B₃. Veće doze niacina (3 g dnevno) mogu također i uzrokovati pogoršanu toleranciju na glukozu, vjerojatno zbog manje osjetljivosti na inzulin. Niacin, dakle, može povisiti razinu šećera u krvi (hiperglikemija) te time pogoršati šećernu bolest, no za neznatan postotak (5 do 10 %). Hiperuricemija također se može razviti visokim dozama niacina te se time može pogoršati giht. Niacin, također, može povisiti razine homocisteina u krvi, novi neovisni čimbenik rizika za razvoj ateroskleroze i moždanog udara. Međutim, razine homocisteina se mogu smanjiti dodatkom vitamina B₉ (folna kiselina). Također, uzimanjem vitamina B₃ mogu se pojaviti glavobolje, hipotenzija, laktična acidoza, miopatija, povećane razine kreatin kinaze (indikator oštećenja mišića) te abnormalni srčani ritam i palpitacije srca.^[3,10,13-19]

Nuspojave ovise o obliku pripravka niacina

Niacin u dodacima prehrani s postupnim otpuštanjem smanjuje crvenilo lica, no dugotrajna se upotreba takvih oblika, u dozama od 2 g dnevno, povezuje s oštećenjima jetre. Također, mogu se javiti poremećaji u grušanju krvi, leukopenija i smanjeni broj eozinolfila prilikom uzimanja niacina s postupnim otpuštanjem. Niacin bez vremenskog otpuštanja je manje toksičan za jetru, no obično se uzima u većim dozama nego niacin s postupnim otpuštanjem, pa se mogu javiti simptomi oštećenja jetre. Dakle, niacin s postupnim otpuštanjem uzrokuju manje simptoma na koži od uobičajenih oblika niacina, međutim one ipak mogu pogoršati gastrointestinalne smetnje i oštetiti jetru. Potreban je oprez i konzultacija s liječnikom prije uzimanja pripravaka s niacinom.^[6,20-24]

Nikotinamid se općenito bolje podnosi od nikotinske kiseline i ne uzrokuje crvenilo. Međutim, pri dozama od 3 g dnevno može se javiti mučnina, povraćanje i znakovi hepatotoksičnosti (žutica, povećani enzimi jetre). Također, nikotinamid može uzrokovati smanjenu osjetljivost na inzulin, pri dozama od 2 g dnevno.^[25,26]